1. Opiniestuk – gepubliceerd op eigen website d.d. 2-10-2022 / gepubliceerd (iets ingekort!) in De Gelderlander d.d. 29-9-2022
Laat scholen met rust, leg vrijheid bestuur aan banden
Het gaat slecht met het Nederlandse onderwijs. Er zijn tientallen problemen die schreeuwen om een oplossing, zoals het huidige lerarentekort en de veel te hoge werkdruk. Veel onderwijsbestuurders wassen hun handen in onschuld, gehoord en gelezen hun reacties op de huidige crisis. Dat is niet terecht.
BASISVAARDIGHEDEN
De prestaties op het gebied van lezen, schrijven en rekenen kelderen al jaren. Een kwart van de 15-jarige leerlingen is laaggeletterd, zo blijkt uit onderzoek. Een resultaat om je kapot voor te schamen als hoogontwikkeld land! Onlangs presenteerde Dennis Wiersma het Masterplan basisvaardigheden, dat scholen moet bewegen de basis op orde te brengen. De voorzitters van de sectorraden (die schoolbesturen vertegenwoordigen) voelen de hete adem van de onderwijsminister in hun nek en laten geen mogelijkheid onbenut om over hem te klagen. Deze bestuurders vergeten dat hij doet wat zij hebben nagelaten: actief ingrijpen als de situatie daarom vraagt.
VERNIEUWINGSDRIFT
Schoolbestuurders vernieuwen zich suf, maar een vernieuwing is niet altijd een verbetering. We zijn weliswaar een hoop hippe schoolgebouwen rijker, maar de prestaties op de basisvaardigheden zijn zwaar onder de maat. En dat is verklaarbaar, want een groeiend aantal scholen voert ongefundeerde vernieuwingen in. Zo worden degelijke lessen in lokalen steeds vaker verruild voor het zelfstandig werken op leerpleinen, zonder dat dit bewezen effectief is. Daar mogen leerlingen (vaak met tientallen tegelijk!) op hun eigen manier aan de slag met zelfgekozen doelen, geholpen door coaches. Ik maak me grote zorgen over dit soort gepersonaliseerde trajecten, waar pedagogisch-didactische verwaarlozing voortdurend op de loer ligt. Schoolbestuurders zijn daar verantwoordelijk voor: zij behoren erop toe te zien dat de onderwijskwaliteit binnen hun school op orde is. Gelukkig zijn er ook scholen die wél goed onderwijs verzorgen, maar er zijn op dit moment té veel schoolbestuurders die hun leerlingen onderwerpen aan vage onderwijsexperimenten.
ONRUST
Ook schooloverstijgend blijft de vernieuwingsmolen op volle toeren draaien. De sectorraden lanceren het ene plan na het andere, terwijl het onderwijs juist gebaat is bij rust. Zo is er op dit moment een flinke lobby gaande voor een meerjarige brugperiode (middenschool 2.0), zogenaamd om de kansenongelijkheid te bestrijden. Zo’n stelselwijziging brengt gigantisch veel werk met zich mee, terwijl leraren nu heel andere dingen aan hun hoofd hebben. Waarom zijn veel onderwijsbestuurders dan tóch voorstander van zo’n ingrijpende wijziging? Welke belangen dienen zij? In ieder geval niet die van de leraren. En van leerlingen al helemaal niet. Zij kunnen wel wat meer duidelijkheid, structuur en regelmaat op school gebruiken! Bovendien: kansenongelijkheid bestrijd je niet door een stelselwijziging, maar door kwalitatief goed onderwijs en verbetering van de doorstromingsmogelijkheden.
WERKDRUK
Door de hoge werkdruk is fulltime werken voor veel leraren niet haalbaar. Parttime werken gebeurt vaak uit zelfbehoud, omdat je als fulltimer al snel zes dagen per week met schoolwerk bezig bent. Op veel scholen krijgen leraren namelijk te weinig tijd voor alle taken die ze hebben, waardoor flink wat onbetaalde arbeid wordt verricht. Daarnaast zijn de klassen vaak te groot, wat het lesgeven zwaarder maakt, ook vanwege het aantal leerlingen dat extra zorg en begeleiding nodig heeft.
LERARENTEKORT
Doordat er op veel scholen zo slecht voor leraren wordt gezorgd, hebben we nu een groot lerarentekort. Er zijn nogal wat leraren de scholen uit uitgejaagd. Niet alleen vanwege de hoge werkdruk, maar ook omdat ze maar geen vaste aanstelling kregen. Deze leraren hebben het onderwijs de rug toegekeerd of werken nu bij een commercieel bijles- of adviesbureau. Daarnaast zitten flink wat leraren in een te lage schaal, omdat een hogere salarisschaal hen wordt onthouden. Deze leraren lopen al snel een paar honderd euro per maand mis, terwijl ze precies hetzelfde werk doen als hun collega’s die wél hoger zijn ingeschaald. Deze ongelijkheid is een slechte zaak. Hoe je wordt ingeschaald, mag geen toevalstreffer zijn!
ZELFREFLECTIE
Het barst van de problemen in het onderwijs, waarvan ik er slechts een paar heb genoemd. Om erger te voorkomen, moet de vrijheid van schoolbesturen flink aan banden worden gelegd, evenals de veel te grote macht van de sectorraden. Centrale sturing vanuit Den Haag is hard nodig om het tij te keren. Het verbeteren van de positie van leraren trouwens ook: zij zijn de professionals! Daarnaast moet de financiering van scholen op de schop. Nu ontvangen schoolbesturen één bedrag voor het geven van goed onderwijs (de lumpsum), zonder dat zaken geoormerkt zijn. De vraag is dat geld wel zo doelmatig wordt besteed. Daar moet veel meer controle op komen!
Ten slotte raad ik onderwijsbestuurders aan om aan zelfreflectie te doen, in plaats van met een beschuldigende vinger naar anderen te wijzen. Ze doen er goed aan om het voorbeeld van minister Wiersma te volgen, die leraren serieus neemt en actief met hen in gesprek gaat. Doen ze dat niet, dan wordt de kloof tussen onderwijsbestuurders en leraren onoverbrugbaar.